آزمایش پرولاکتین با هدف بررسی اختلالات ناباروری در زنان و مردان تجویز می‌شود. البته این تنها یکی از کاربردهای این آزمایش خون است. میزان پرولاکتین می‌تواند بر سیکل پریودی زنان نیز تاثیرگذار باشد. با بالا رفتن سطح آن احتمال ترشح شیر در زنانی که باردار نیستند، وجود دارد. 

آزمایش پرولاکتین، سطح هورمونی به همین نام را در خون اندازه‌گیری می‌کند. هورمون پرولاکتین در زنان و مردان تولید می‌شود، اما پرولاکتین خون در زنان باردار بیشتر است. این هورمون مسئول ترشح شیر است، به همین دلیل به آن هورمون شیر نیز گفته می‌شود. بزرگ شدن سینه‌ها نیز به دلیل وجود این هورمون است.  غده هیپوفیز این هورمون را در بدن ترشح می‌کند. هورمون پرولاکتین بر ترشح سایر هورمون‌های جنسی مثل استروژن و پروژسترون نیز موثر است. این هورمون همچنین در متابولیسم، عملکرد سیستم ایمنی و پانکراس نقش دارد.

نقش پرولاکتین در بدن چیست؟

پرولاکتین (که با نام PRL نیز شناخته می‌شود)، هورمونی است که توسط غده هیپوفیز، غده کوچکی در پایه مغز و زیر هیپوتالاموس (Hypothalamus) ترشح می‌شود. این هورمون، مسئول رشد بافت‌های پستان، تولید شیر و شیردهی است و علاوه‌بر این‌ها، در صد‌ها فرآیند دیگر بدن نیز دخیل است. سطح این هورمون در مردان، زنان غیرباردار و زنان غیرشیرده پایین است. این هورمون به طور طبیعی در زنان باردار یا شیرده افزایش می‌دهد تا شرایط لازم را برای رشد بافت‌های سینه و تولید شیر فراهم کند.

نقش پرولاکتین در تخمک‌گذاری چیست؟ 

پرولاکتین با مکانیسم‌های زیر بر تخمک‌گذاری اثر می‌گذارد:

هورمون پرولاکتین با افزایش گیرنده‌های LH روی جسم زرد باعث تولید پروژسترون می‌شود.

با مهار ترشح برخی هورمون‌ها در اواسط سیکل و توقف افزایش LH باعث مهار یا کاهش تخمک‌گذاری می‌شود.

هورمون پرولاکتین باعث مهار ترشح GnRH شده و به دنبال آن باعث کاهش تولید FSH و LH می‌شود و سطح استروژن و پروژسترون کاهش یافته و منجر به ایجاد هایپوگونادیسم  (hypogonadism)می‌شود.

همچنین تولید آندروژن آدرنال (Adrenal androgens) را تحریک می‌کند و باعث افزایش وزن، عدم تخمگ گذاری و پرمویی می‌شود.

وظایف Prolactin چیست؟

این هورمون در بسیاری از عملکرد‌های بدن نقش دارد اما دو وظیفه اصلی آن شامل موارد زیر است:

- انجام فرایند شیردهی

- بهبود غدد پستانی در بافت پستان و تولید شیر مادر

پرولاکتین موجب رشد آلوئول پستانی (Aveous) می‌شود که نوعی بافت خاص در پستان است و در آن شیر تولید می‌شود. این هورمون، سلول‌های آلوئول پستان را تحریک می‌کنند تا اجزای شیر مانند موارد زیر را تولید کنند:

• لیپیدها (تامین‌کننده انرژی نوزاد، شامل اسید‌های چرب ضروری و کلسترول)
• لاکتوز (قند شیر)
• کازئین (Casein): نوعی پروتئین شیر است.

با زایمان مادر، پروژسترون خون کاهش می‌یابد که نتیجه آن، افزایش گیرنده‌های پرولاکتین در سلول‌های آلوئولی پستان است. با افزایش این گیرنده‌ها، پرولاکتین می‌تواند تاثیر بیشتری بر سلول‌های تولید‌کننده شیر (آلوئولی) بگذارد؛ بنابراین، شیر از طریق نوک پستان ترشح می‌شود که به آن فرایند شیردهی می‌گویند.

در حالت طبیعی، پس از زایمان، سطح پرولاکتین مدام بالا نمی‌ماند و بسته به تغذیه نوزاد متغیر است. زمانی‌که نوزاد گرسنه است، با مکیدن پستان مادر، موجب ترشح این هورمون و تولید و خروج شیر از بدن مادر می‌شود. تا زمانی که کودک به شیر خوردن ادامه دهد، پرولاکتین در سطح بالا باقی می‌ماند. وقتی کودک سیر می‌شود و از مکیدن خودداری می‌کند، سطح هورمون ذکر‌شده دوباره کاهش می‌یابد و تولید شیر کم می‌شود.

اگر مادری بیش ‌از یک تا دو هفته به کودک خود شیر ندهد، سطح پرولاکتین بدن او، مانند زنان غیرباردار پایین می‌آید. به این اتفاق در اصطلاح خشک‌شدن شیر مادر می‌گویند.

پرولاکتین در آزمایش خون چیست؟

همانطور که گفته شد، پرولاکتین هورمونی است توسط غده هیپوفیز در مغز ترشح شده و سطح آن توسط هورمون‌هایی مانند دوپامین (Dopamine) کنترل می‌شود. سطح این هورمون در دوران بارداری افزایش یافته و منجر به ترشح شیر از پستان‌ها خواهد شد. پرولاکتین نرمال در بدن زنان باعث می‌شود تا چرخه قاعدگی منظمی داشته باشند. در مردان نیز سطح این هورمون بر میزان تولید اسپرم تاثیرگذار است. اگر نسخه آزمایش دارید و وقت کافی برای رفتن به آزمایشگاه را ندارید، کلیک کنید!

هورمون پرولاکتین از ۱۹۸ اسید آمینه تشکیل شده است و به سه شکل متفاوت ترشح می‌شود:

• فرم مونومریک: به آن فرم آزاد یا فعال پرولاکتین می‌گویند.
• فرم دایمریک: فرم غیرفعال و بزرگ این هورمون است.
• فرم نوترال: که فرم خیلی بزرگ و غیرفعال آن است.

چرا آزمایش پرولاکتین خون تجویز می‌شود؟

آزمایش پرولاکتین برای ارزیابی موارد زیر انجام می‌شود:

• برای بررسی عود تومور هیپوفیز به طور دوره ای چک می‌شود.
• در پیگیری کاهش تستوسترون در مردان ارزیابی می‌شود.
• بررسی ماکروپرولاکتینمی (Macroprolactinemia)
• بررسی علت ناباروری
• شک به بالا بودن پرولاکتین
• شرایط آزمایش پرولاکتین چیست؟

• اگر قصد انجام آزمایش پرولاکتین را دارید، باید بدانید که این آزمایش نیز مانند سایر تست‌ها دارای شرایط خاصی است. برای آگاهی از شرایط آزمایش پرولاکتین، ادامه مطالب را دنبال کنید.

  در صورتی که قبل از آزمایش بیمار دارو مصرف کند باید در برگه آزمایش نوع دارو مصرفی ذکر شود. قبل از انجام آزمایش بیمار باید از استرس، ورزش، هیجان، استفاده از لباس تنگ در ناحیه سینه، تحریک پستان و استفاده از سوتین خودداری کند. همچنین بهتر است بدانید که آزمایش پرولاکتین ناشتا انجام می‌شود.

•  

  بهترین زمان انجام آزمایش پرولاکتین

  پیشنهاد می‌شود نمونه آزمایش ۳ یا ۴ ساعت پس از بیدار شدن از خواب شامگاهی گرفته شود. این آزمایش نیاز به ناشتایی دارد.

• آیا آزمایش پرولاکتین در پریودی انجام می‌شود؟ 

• آزمایش پرولاکتین در پریودی محدویتی ندارد. برخی پزشکان با توجه به وضعیت بیمار، ممکن است انجام این تست را در روزهای دوم و سوم پریودی تجویز کنند.  

• 

  خواندن جواب آزمایش پرولاکتین چگونه است؟ 

  مقدار نرمال آزمایش پرولاکتین خون در زنان بالای ۱۹ سال بین ۴ تا ۳۰ نانوگرم بر دسی‌لیتر، در زنان حامله بین ۲۰ تا ۴۰۰ نانوگرم بر دسی‌لیتر و در مردان کمتر از ۱۷ نانوگرم بر دسی‌لیتر است. اگر مقدار هورمون پرولاکتین از ۲۰۰ تا ۳۰۰ نانوگرم بر دسی‌لیتر بیشتر شود، غیرطبیعی است. در این حالت فرد دچار هایپرپرولاکتینمی است البته این تعریف برای مردان و زنان غیر باردار صادق است زیرا در زنان باردار هورمون پرولاکتین به طور طبیعی بالا است.

  ورزش، استرس، تحریک پستان، بارداری و تحریک شیردهی می‌تواند به طور ناگهانی باعث افزایش هورمون پرولاکتین شود. در زمان خواب نیز سطح هورمون پرولاکتین بسیار افزایش پیدا می‌کند و به سطح  پرولاکتین موجود در خون مادر باردار می‌رسد.

•  

• علت افزایش پرولاکتین خون چیست؟  

• بیماری‌ها و اختلالاتی که باعث افزایش هورمون پرولاکتین می‌شوند، عبارتند از: 

• کم‌کاری تیروئید
• بیماری‌های مزمن کلیه و کبد
• انجام پرتودرمانی برای از بین بردن تومورهای نزدیک هیپوفیز
• تومورها و بیماری‌های آسیب‌زننده به غده هیپوفیز
• مشکلات روانی جدی
• علائم بروز یائسگی
• آمنوره (amenorrhea)
• سندروم زین خالی(Empty sella syndrome)
• در بعضی مواقع هیچ علت و اختلالی برای افزایش هورمون پرولاکتین یافت نمی‌شود.
• 

• علت کاهش پرولاکتین خون چیست؟ 

• تخریب هیپوفیز در اثر تروما (Trauma)
• سندروم شی هان (Shihan syndrome). در این بیماری زنان هنگام زایمان خون زیادی را از دست می‌دهند. 

• علائم مشترک افزایش پرولاکتین در مردان و زنان

  علائم مشترک افزایش پرولاکتین در مردان و زنان به صورت زیر است:

• نازایی
• کاهش میل جنسی
• کاهش تراکم استخوان‌ها
•  

• علائم افزایش پرولاکتین در زنان

• خشکی واژن که منجر به درد در هنگام برقراری رابطه جنسی می‌شود.
• اختلالات قاعدگی که در ۱۰ تا ۴۰ درصد زنانی که پرولاکتین بالا دارند دیده می‌شود.
• تولید شیر در سینه ها با وجود اینکه زن باردار یا شیرده نیست.
• اختلال بینایی، سردرد، سرگیجه و استفراغ
•  
• 

• علائم کاهش پرولاکتین در مردان

• بزرگ شدن سینه‌ها

• اختلال نعوظ
• کاهش حجم عضلانی
• کاهش موهای بدن
• کاهش عملکرد گونادها (غدد جنسی)

• در درمان پرولاکتین بالا، علاوه بر دارودرمانی می‌توان از سایر روش‌ها نیز استفاده کرد. جراحی تومورهای غده هیپوفیز  در صورتی که دارودرمانی موثر نباشد یا نابینایی در فرد دیده شود، مورد توجه قرار می‌گیرد. برای کوچک کردن تومورهای غده هیپوفیز از روش پرتودرمانی نیز استفاده می‌شود.

  

  چه مواد غذایی باعث افزایش پرولاکتین می‌شوند؟

  مواد غذایی زیر می‌توانند مقدار پرولاکتین و سایر هورمون‌های دخیل در تولید شیر مادر را افزایش دهد:

• زردآلو؛ حاوی مواد مغذی ضروری مانند ویتامین A و C، فیبر غذایی و پتاسیم است؛ درنتیجه، تولید شیر مادر را افزایش می‌دهد.
• خرما
• مارچوبه؛ حاوی فیبر، فیتواستروژن (Phytoestrogens)، اسید فولیک، انواع ویتامین‌ها و تریپتوفان (Tryptophan) است که ترشح هورمون تولید‌کننده شیر را بالا‌تر می‌برد.
• برنج قهوه‌ای؛ کربوهیدات پیچیده است که نقش مهمی در تامین انرژی دارد؛ همچنین، سطح سروتونین(serotonin) را در مغز بالا می‌برد تا تولید پرولاکتین افزایش یابد.
• ماهی سالمون؛ حاوی اسید‌های چرب ضروری و اسید چرب امگا ۳ که هردو برای تولید‌ هورمون‌های موثر در شیردهی لازم اند.

• جایگزین کردن برنج سفید با قهوه‌ای، راه مناسبی برای افزایش پرولاکتین و توان شیردهی است

   

  چه مواد غذایی موجب کاهش پرولاکتین می‌شوند؟

  غذا‌هایی که موجب کاهش این هورمون می‌شوند معمولا حاوی روی هستند. از‌جمله مواد غذایی حاوی روی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• صدف‌های خوراکی
• گوشت گاو
• گوشت بوقلمون
• لوبیا

• به‌منظور کاهش این هورمون، مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین B۶ را فراموش نکنید. این ویتامین با افزایش ناقل عصبی دوپامین (Dopamine)، سطح هورمون ذکر‌شده در خون را کاهش می‌دهد. مواد زیر حاوی ویتامین ‌۶‌B هستند:

• موز
• سیب‌زمینی
• ماهی آزاد
• مرغ
• اسفناج

• مواد پروتئینی، آووکادو، موز، پسته و سایر موارد، منبع مناسبی برای ویتامین B۶ هستند.

• عوارض پرولاکتین بالا چیست؟

  در زنان باردار یا شیرده، سطوح بالای پرولاکتین معمولا طبیعی است و مشکل خاصی ایجاد نمی‌کند. در مردان و زنان غیرباردار و غیرشیرده، می‌تواند باعث بروز عوارض و مشکلاتی در بدن شود.

  برخی عوارض هایپوپرولاکتینمی، در زنان و مردان یکسان است. این عوارض شامل تولید شیر و ترشحات نوک سینه، سردرد و تغییرات در بینایی است. سایر علائم بسته به اینکه زن یا مرد هستید، می‌تواند متفاوت باشد؛ ممکن است با گذراندن دوره یائسگی، علائم در زنان تغییر کند. یائسگی، دوره‌ای از زندگی زنان است که قاعدگی آن‌ها متوقف شده و دیگر نمی‌توانند باردار شوند. این دوره معمولا از سن ۵۰ سالگی آغاز می‌شود.

  از عوارض هایپرپرولاکتینمی میتوان به سردرد و مشکلات بینایی اشاره کرد.

  از عوارض پرولاکتین بالا در مردان، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بزرگ‌شدن سینه
• کاهش میل جنسی
• ترشحات نوک پستان
• اختلال در نعوظ
• کاهش مو‌های بدن
• سطوح پایین تستوسترون

• زنانی که یائسه نیستند ممکن است عوارض زیر را تجربه کنند:

• قاعدگی‌های نامنظم و ناباروری
• خشکی واژن

• در زنان یائسه، ممکن است تا زمانی که وضعیت جدی نشده، عوارضی بروز نکند. افزایش پرولاکتین در شرایط جدی‌تر غالبا باعث بروز کم‌کاری تیروئید در دوران یائسگی می‌شود.

  
   

  عوارض کاهش پرولاکتین در بدن چیست؟

  به‌طور طبیعی، سطح این هورمون در بدن انسان پایین است مگر‌اینکه باردار یا شیرده باشید.

  از عوارض کمبود پرولاکتین می‌توان به عدم تولید شیر و یا تولید اندک آن پس از زایمان اشاره کرد؛ این حالت، غالبا به دلیل اشکال در هیپوفیز رخ می‌دهد. وجود اختلال در این غده می‌تواند موجب کم‌کاری آن و درنهایت کاهش مقدار Prolactin شود.

  اکثر افرادی که دچار کمبود این هورمون هستند، عارضه پزشکی خاصی را تجربه نمی‌کنند. هرچند برخی شواهد نشان می‌دهد که این کمبود ممکن است پاسخ‌های ایمنی به برخی عفونت‌ها را کاهش دهد.

• حساسیت ناحیه سینه
• یائسگی زودرس
• تولید شیر در صورت عدم بارداری یا شیردهی

• بیماری‌های تاثیر‌گذار در نتیجه تست پرولاکتین

  از آزمایش پرولاکتین برای تعیین سطح این هورمون در خون استفاده می‌شود. ممکن است برخی بیماری‌ها مانند موارد زیر برنتیجه این تست تاثیر بگذارند:

• پرولاکتینوما  (Prolactinoma)؛ توموری خوش‌خیم (غیر سرطانی) در غده هیپوفیز
• سایر تومور‌های غده هیپوفیز
• بیماری‌های کلیوی
• کم‌کاری تیروئید
• تشنج‌ها در بیماری صرع
• زونا (به‌ویژه در صورت ایجاد راش یا تاول در ناحیه سینه)
• کم‌کاری هیپوفیز (نوعی بیماری نادر که در آن، یک یا چند هورمون هیپوفیز کمتر از حد طبیعی ترشح می‌شوند)؛ این بیماری معمولا زمانی ایجاد می‌شود که فشاری غیر عادی بر غده هیپوفیز وارد شود یا این غده آسیب دیده باشد.
• هایپرپرولاکتینمی  (Hyperprolactinemia)

• علاوه‌بر بیماری‌های ذکر شده، برخی عوامل دیگر مانند موارد زیر، می‌توانند میزان این هورمون را به طور موقت و خفیف، افزایش داده و بر نتیجه تست شما تاثیر بگذارند:

• ورزش
• استرس روانی یا فیزیکی
• خوردن یک وعده غذایی
• رابطه جنسی
• تحریک نوک پستان
• آسیب به ناحیه‌ای از قفسه سینه

• فشار جسمی و روانی موجب افزایش سطح پرولاکتین بدن می‌شود.

   

  هایپرپرولاکتینمی چیست؟

  سطوح بالای هورمون پرولاکتین در بدن، هایپرپرولاکتینمی نامیده می‌شود که می‌تواند موجب مشکلات زیادی در مردان و زنان شود. از این رو انجام آزمایش پرولاکتین می‌تواند تا حد زیادی شما را از بروز عوارض آن دور کند.

   

  دلایل هایپرپرولاکتینمی چیست؟

  دلایل متعددی در بروز هایپرولاکتینمی (بالا بودن غیرطبیعی هورمون پرولاکتین) نقش دارند. شایع‌ترین دلیل آن، تشکیل نوعی تومور در غده هیپوفیز است که پرولاکتینوما (Prolactinoma) نام دارد. این تومور، خوش‌خیم (غیرسرطانی) است و با تشکیل در غده هیپوفیز، موجب افزایش ترشح پرولاکتین توسط این غده می‌شود.

  تومور پرولاکتینوما بیشتر در افراد زیر ۴۰ سال تشکیل می‌شود. این تومور خوش‌خیم، در زنان نسبت به مردان شیوع بیشتری دارد. کودکان و نوجوانان به ندرت دچار آن می‌شوند. متخصصان معمولا این تومور را با دارو درمان می‌کنند؛ البته، می‌توان از جراحی و پرتودرمانی نیز استفاده کرد.

  وجود تومور پرولاکتینوما یا سایر تومور‌ها در غده هیپوفیز، تولید پرولاکتین از این غده را افزایش می‌دهند.

• 

• بیماری‌های که موجب هایپرولاکتینمی می‌شوند

  علاوه‌‌بر تومور پرولاکتینوما، سایر شرایط جسمی مانند موارد زیر، می‌توانند سطح پرولاکتین را بالا ببرند؛ مانند:

• تنشج‌های ناشی از بیماری صرع
• مشکلات کلیوی
• سایر تومور‌های بزرگی که در غده هیپوفیز یا نزدیک آن قرار گرفته اند.
• کم‌کاری تیروئید
• زونا

•  

  دارو‌هایی که موجب افزایش Prolactin می‌شوند

• برخی از دارو‌های ضد روان‌پریشی مانند ریسپریدون
• برخی مسکن‌های حاوی مواد افیونی
• دارو‌های ضد حالت تهوع و استفراغ
• برخی دارو‌های فشار‌خون

•  

  تست‌های مرتبط با آزمایش PRL

  بعضی تست‌هایی که مکمل آزمایش پرولاکتین هستند را در ادامه نام می‌بریم:

• آزمایش هورمونی زنان: این تست‌ها شامل چند آزمایش خون است که هورمون‌های رنانه را در بدن مورد برسی قرار می‌دهد که فاکتور پرولاکتین نیز جزو آن است.
• آزمایش FSH

• آزمایش FSH  جهت بررسی باروری، سلامت اندام‌های تولید‌مثل مانند تخمدان‌ها یا بیضه‌ها و عملکرد غده هیپوفیز تجویز می‌شود. 

• آزمایش LH
• آزمایش تستوسترون

• آزمایش تستوسترون ممکن است برای تشخیص بیماری‌هایی مانند ناباروری در مردان و زنان، تومورهای بیضه در مردان، کاهش میل جنسی در مردان و زنان، اختلالات نعوظ در مردان، بلوغ دیررس یا زودرس در پسران، بروز ویژگی‌های مردانه در زنان و دوره‌های قاعدگی نامنظم در زنان توصیه شود.

• آزمایش DHEAS

• DHEA نام هورمونی است که در زنان و مردان ترشح می‌شود. این هورمون توسط غدد فوق کلیوی تولید شده و به بروز  صفات مردانه کمک می‌کند.

• آزمایش پروژسترون

• آزمایش پروژسترون با هدف سلامت بارداری زنان توصیه می‌شود. این هورمون زمینه را برای باروری زنان آماده خواهد کرد.  

• آزمایش Androstenedion

•  این آزمایش برای زنانی که صفات مردانه دارند یا پسرانی که  بلوغ زودرس در آنها دیده می‌شود، تجویز خواهد شد. 

   LH، هورمونی است که در سلامت اندام‌های جنسی مانند تخمدان‌ها و بیضه‌ها تاثیرگذار است. نتایج این آزمایش هورمونی علت تاخیر در بلوغ یا یلوغ زودرس را نشان می‌دهد.