آزمایش ESR با هدف بررسی عفونت و التهاب در بدن تجویز می‌شود. این تست به شما نمی‌گوید که علت بروز عفونت چیست اما شاخص بسیار خوبی است برای اینکه وضعیت سلامتی بدن مورد بررسی قرار گیرد. اگر سطح آن بالا باشد، یعنی عفونتی در بدن وجود دارد. پزشک برای تشخیص علت، سایر آزمایش‌های خون را تجویز خواهد کرد.

دارا بودن علائمی مانند، تنگی نفس، کوفتگی شدید بدن، بروز سردردهای شدید، کاهش وزن ناگهانی، دردهای لگنی و زردی پوست، می‌تواند پزشک را مجاب کند تا آزمایش ESR را برای شما تجویز کند. این آزمایش می‌تواند انواع التهاب یا عفونت را در بدن تشخیص دهد و در نهایت بروز برخی بیماری‌ها در بدن مانند، آنمی ( کم خونی )، درد شانه‌ها و گردن، دردهای لگن طاقت فرسا، آرتریت گیجگاهی و خشکی مفاصل را تایید کند. اگر قصد دارید تا در ارتباط با آزمایش ESR  بیشتر بدانید، ادامه مطالب را از دست ندهید. 

آزمایش ESR چیست؟

ESR در آزمایش خون همان سدیمانتاسیون است. سدیمانتاسیون یعنی شتاب و مدت زمان رسوب کردن گلبول قرمز. در آزمایش ESR در طول یک ساعت میزان رسوب گلبول‌های قرمز خون را داخل لوله آزمایشگاهی مورد بررسی قرار می‌دهند. این تست در آزمایش خون می‌تواند یکی از تست‌های مکمل باشد و در تشخیص بیماری التهابی به متخصص کمک کند. هدف از آن تشخیص عفونت‌های باکتریایی و قارچی است.

شرایط آزمایش ESR

برای انجام آزمایش ESR شرایط خاصی در نظر گرفته نشده است. البته باید بدانید این آزمایش به تنهایی تجویز نمی‌شود. برای بررسی دقیق وضعیت بیمار تست‌های دیگری نیز در کنار آن مورد استفاده قرار خواهند گرفت. برای انجام این تست به نمونه خون نیاز دارید که از طریق ورید بازویی گرفته خواهد شد..

قبل از آزمایش ESR نیاز به ناشتا بودن نیست. اما قبل از انجام آزمایش در صورتی که دارویی مصرف می‌کنید حتما به پزشک خود اطلاع دهید. به دلیل اینکه مصرف برخی داروها مثل داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAID) و استاتین‌ها (کاهش دهنده کلسترول خون) تاثیر منفی بر جواب آزمایش دارند پزشک از شما خواهد خواست که موقتا مصرف چنین داروهایی را متوقف نمائید. 

تفسیر ESR در آزمایش خون چگونه است؟

• نتیجه آزمایش ESR به میلی متر ثبت می‌شود و مدت زمان رسوب گلبول‌های قرمز خون مدنظر است.
• سطح نرمال این آزمایش برای بانوان ۲۹-۰ و برای مردان ۲۲-۰ است.
• در نتیجه این تست برخی از بیماری‌ها و اختلالات همچون عفونت، تیروئید، حاملگی، سن، عفونت، کم خونی و ... موثر خواهند بود.

محدوده خطر ESR در آزمایش خون چقدر است؟ 

سطح بحرانی ESR زمانی اتفاق می‌افتد که نتیجه آزمایش در محدوده نرمال نباشد. اگر نتیجه آزمایش بیش از حد نرمال باشد، یعنی فرد با عفونت یا التهاب بسیار شدید مواجه است. عفونت فاز مزمن، روماتیسم مفصلی، سرطان‌ها، کم‌خونی، سرطان مولتیپل میلوما، ماکروگلبولنمی والدنشتروم و روماتیسم مفصلی از جمله دلایلی هستند که سبب بالا رفتن سطح این شاخص در بدن می‌شوند. 

سطوح نرمال تست ESR به چه صورت است؟

آزمایش ESR به صورت واحد میلی متر در ساعت گزارش می‌شود (mm/hr). هر چه مقدار این اعداد بالاتر باشد احتمال التهاب و عفونت در بدن بیشتر است. در مجموع خانم‌ها ESR بالاتری نسبت به آقایان دارند. اگر ESR بالاتر از ۱۰۰ میلی متر در ساعت باشد نشان دهنده وجود یک بیماری فعال نظیر سرطان، دیابت و یا بیماری‌های قلبی و عروقی است. 

آیا ESR بالای ۴۰ خطرناک است؟

ESR بیشتر از ۲۰ میلی‌متر در ساعت (به جز در بارداری) به‌ عنوان شاخص بیماری فعال در نظر گرفته می‌شود. مطالعات نشان می‌دهد که هر چه میزان ESR بالاتر باشد احتمال ابتلا به کم‌خونی در افراد نیز افزایش می‌یابد. این مقدار به طور قابل ملاحضه‌ای از ESR ۴۰ به بالا معنی‌دار است به طوری‌که ، ۲۸ درصد کودکان دارای ESR  بالاتر از ۴۰ مبتلا به کم‌خونی هستند. ارتباط چشمگیری بین کم خونی و تب مزمن در کودکان با ESR بیشتر از ۴۰ وجود دارد. نتایج این تحقیقات نشان می‌دهد که کم‌خونی با عفونت‌های معمولاً خفیف که باعث بروز تب طولانی مدت و متعاقب آن بالا رفتن ESR می‌شوند، در ارتباط است.

علت انجام آزمایش ESR چیست؟

• تشخیص آرتریت روماتوئید (روماتیسم مفصلی). البته بالا بودن این فاکتور در آزمایش خون، موجب می‌شود تا پزشک آزمایش روماتیسم را نیز تجویز کند.
•  تشخیص پلی میالژیا روماتیکا (آرتریت گیجگاهی). 

بهتر است بدانید که آزمایش ESR یکی از فاکتورهای مهم در آزمایش چکاپ کامل یا چکاپ کامل مردان و زنان است و اگر شما این آزمایش‌ها را بصورت سالیانه انجام دهید، به راحتی از وضعیت سلامت فردی خود باخبر خواهید شد.

بروز چه علائمی سبب تجویز آزمایش ESR می‌شود؟

معمولا آزمایش ESR زمانی تجویز می‌شود که در معاینات بالینی، پزشک به وجود یک التهاب یا عفونت در بیمار مشکوک باشد. برای مثال اگر پزشک درد و ورم مفاصل را ناشی از بیماری آرتریت روماتوئید بداند و یا دلیل علائم و مشکلات روده‌ای را بیماری التهابی روده تشخیص دهد تست ESR را برای اطمینان یافتن از تشخیص خود درخواست می‌کند.

همچنین دیگر بیماری‌هایی که پزشک را متقاعد می‌کند که آزمایش ESR را تجویز کند شامل بیماری پلی میالژیا روماتیکا، واسکولیت سیستمیک ,آرتریت گیجگاهی نظیر سردردها، درد گردن و شانه‌ها، دردهای لگنی، آنمی، کم اشتهایی و یا کاهش وزن غیرمنتظره و خشکی مفاصل است. التهاب و عفونت‌های متعددی را می‌توان با تست ESR تشخیص داد. علاوه بر این، از آزمایش ESR در طول دوره درمانی هر کدام از بیماری‌های ذکر شده برای ارزیابی روند درمان و اثربخشی داروها استفاده می‌شود.

هر مقدار که دوره درمانی موثرتر باشد به همان نسبت مقدار التهاب کمتر و جواب ESR طبیعی‌تر است. در برخی شرایط نیز اگر جواب ESR مثبت باشد پزشک قبل از اینکه آزمایشات تخصصی‌تری را در نظر بگیرد انجام دوباره تست ESR را تجویز می‌کند چراکه عوامل متعددی می‌توانند در جواب آزمایش تداخل کرده و نتیجه کاذب ایجاد کنند.

چه آزمایشات دیگری همزمان با آزمایش ESR تجویز می‌شوند؟

برای اینکه پزشک از نتیجه آزمایش ESR اطمینان حاصل نماید و احتمال تداخل عوامل دیگر بر آزمایش رد شود، ممکن است چند تست دیگر نیز همزمان با ESR تجویز گردد. مهمترین این تست‌ها شامل آزمایش CRP (پروتئین واکنشگر C) و CMP (پانل متابولیک جامع) هستند که مانند ESR وجود عوامل التهابی را در بدن جستجو می‌کنند. در اغلب موارد نتیجه تست ESR با چند تست دیگر مانند آزمایش CRP ( حال بهتر است بدانید که CRP در آزمایش خون چیست؟ این آزمایش نیز به تشخیص عفونت کمک می‌کند) و آزمایش CBC (تست شمارش سلول‌های خونی) مورد مقایسه قرار می‌گیرد.

مثبت بودن این آزمایش‌ها در کنار ESR نشانه وجود قطعی التهاب در بدن است؛ اما با انجام ESR به تنهایی نمی‌توان چنین نتیجه‌ای گرفت. از دیگر آزمایش‌هایی که همزمان با ESR تجویز می‌شود، CBC (شمارش سلول‌های خونی) است که می‌تواند اطلاعات بسیار کامل‌ تری را در اختیار پزشک قرار دهد. از سایر تست‌هایی که با ESR همزمان تجویز می‌شوند می‌توان به تست ANA، آزمایش RF، آزمایش فیبرینوژن و الکتروفورز پروتئین‌های سرمی اشاره نمود.

به طور معمول افزایش ESR با افزایش دو نوع از پروتئین‌های خونی یعنی گلوبولین‌ها و فیبرینوژن ارتباط مستقیم دارد. بسته علائم و سابقه درمانی شما، ممکن است پزشک یکی از آزمایش‌های تعیین سطح فیبرینوژن (پروتئین دخیل در روند انعقاد خون که یکی از مارکرهای التهابی نیز به شمار می‌آید) و یا الکتروفورز پروتئین‌های سرمی را نیز تجویز نماید. اگر نتایج این آزمایشات نشانگر وجود عفونت باکتریایی منتشر در بدن باشند آزمایش کشت خون نیز متعاقبا برای شناسایی نوع باکتری عفونی انجام می‌شود.

تست PCT: برای پاسخ به سوال PCT در آزمایش خون چیست؟ بهتر است بیان شود که این آزمیش نیز بررسی عفونت باکتریایی در بدن را مورد بررسی قرار می‌دهد.

آیا آزمایش ESR خطرناک است؟

آزمایش ESR تستی ساده، کم هزینه و غیر اختصاصی است که سالهاست برای تشخیص نوع مزمن و حاد انواع بیماری‌های التهابی و عفونی، انواع سرطان‌ها و بیماری‌های خود ایمن مورد استفاده قرار می‌گیرد. هیچ گونه ریسک یا خطری که مستقیما ناشی از تست ESR باشد بیمار را تهدید نمی‌کند. با وجود این ممکن است به علت دریافت خون، عوارض مختصری در برخی افراد بروز کند که در بیشتر موارد موقتی و گذرا هستند. شایع‌ترین عوارض آزمایش ESR به صورت زیر است:

• خون ریزی که معمولا در مدت زمان کوتاهی متوقف می‌شود.
• ضعف و بی حالی
• خون مردگی زیرجلدی
• کبود شدگی ناحیه خون گیری
• عفوت باکتریایی به واسطه باکتری‌های پوستی
• التهاب رگ ناحیه خون گیری
• سبکی سر و سرگیجه

در هنگام خون گیری ممکن است سرنگ باعث ایجاد درد در موضع شود و این درد تا چند دقیقه پس از دریافت خون نیز ادامه یابد. در هنگام ضعف و سرگیجه بهتر است بنشینید و با نوشیدن یک لیوان آب توان اولیه خود را بدست آورید. همچنین پنبه آغشته با الکل را تا چند دقیقه پس از خون گیری بر روی ناحیه فشار دهید تا خون بند آید و از ورود باکتری‌های پوستی و ایجاد عفونت در محل نمونه گیری پیشگیری گردد.

علت بالا بودن ESR در آزمایش خون چیست؟

بالا بودن ESR در آزمایش خون تنها بدین معناست که یک التهاب و یا عفونت در بدن فعال است و زمینه را برای بروز علائم بیماری فراهم کرده است. حال آیا ESR بالا خطرناک است؟ پزشک باید آزمایشات دیگری را به منظور یافتن علت دقیق بیماری تجویز نماید. همچنین مقادیر ESR می‌تواند در افراد مختلف بنا به شرایط هورمونی و ژنتیکی دستخوش تغییر شود. از جمله فاکتورهایی که قادرند بر جواب آزمایش تاثیر گذار باشند می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

• افزایش سن
• مصرف برخی داروها
•  بارداری
•  یائسگی

بیشتر دلایل بالا بودن ESR موارد وخیم و جدی نیستند و تنها در موارد خاصی چنین بیماری‌هایی عامل بالا رفتن سرعت رسوب اریتروسیت‌ها هستند. بنابراین لازم به ذکر است که اگر نتیجه آزمایش شما بالاست زیاد جای نگرانی نیست.

بیماری‌های کمتر شایع اما مهمی که باعث بالا رفتن ESR می‌شوند شامل موارد زیر است:

• التهاب موضعی و یا سیستمیک (منتشر)
• عفونت باکتریایی حاد
• جراحت بافتی و یا آسیب دیدگی داخلی
• تروما و آسیب فیزیکی به اندام‌ها
• بیماری‌های مزمن و حاد کلیوی
• بیماری‌های قلبی و عروقی
• واسکولیت منتشر
• بیماری‌های تیروئیدی
• انواع سرطان‌ها به ویژه اگر همراه با التهاب باشند.

بیماری‌های خود ایمنی که باعث بالا رفتن ESR می‌شوند.

از مهمترین بیماری‌های خود ایمنی که منجر به بالا رفتن ESR می‌شوند می توان به موراد زیر اشاره نمود:

•  لوپوس اریتروماتوس
•  برخی ار انواع آرتریت‌ها
•  نوعی سرطان نادر به نام ماکروگلوبولینمی Waldenstrom
•  آرتریت گیجگاهی، بیماری که باعث التهاب و آسیب به رگ‌های ناحیه گیجگاهی سر می‌شود.
• بیماری پلی میالژیا روماتیکا که سبب درد مفاصل و عضلات می‌شود.
•  بیماری کاهش فیبرینوژن خون
•  التهاب عروقی به واسطه آلرژی و یا نکروز شدگی

بیماری‌های عفونی که باعث بالا رفتن ESR می‌شوند.

برخی از بیماری‌های عفونی قادرند مقدار ESR خون را افزایش دهند. مهمترین این عفونت‌ها شامل موارد زیر است:

- عفونت‌های استخوانی

- عفونت‌های قلبی که باعث میوکاردیت (آسیب ماهیچه قلبی)، پریکاردیت (آسیب بافت اطراف قلب)  و اندو کاردیت (آسیب بافت داخلی قلب از جمله دریچه‌های قلبی) می‌شوند.

- تب روماتیسمی

- عفونت‌های پوستی

- سل (عفونت ریوی توبرکلوز)

دلایل بالا رفتن ESR در بارداری

در بارداری به دلیل رقیق شدن خون و افزایش پروتئین‌های پلاسما به خصوص فیبرینوژن و گاما گلوبولین‌ها، سطح ESR خون به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد. در حالت عادی پزشکان ESR بالاتر از ۲۰ را به عنوان وجود یک التهاب و یا عفونت در بدن قلمداد می‌کنند. اما در بارداری به دلیل تغییرات بیان شده اگر ESR بالاتر از ۴۰ میلی‌متر در ساعت باشد به عنوان وجود التهاب تلقی می‌شود.

علائم بالا بودن ESR در آزمایش خون چیست؟

آگر نتیجه آزمایش ESR بالا باشد، ممکن است علائم زیر بروز پیدا کنند: 

• بیمار دچار اسهال و استفراغ است اما دلیلی برای بروز آن نمی‌یابد.
• بیمار از بدن درد و کوفتگی بدن شکایت می‌کند.
• فرد ضعف عمومی دارد و در فعالیت‌های روزانه انرژی خود را سریعا از دست می‌دهد.
• بیمار دچار تب و لرز شده، درصورتی که بروز عفونت در او آشکار نیست.
• بروز سر دردهای شدید.
• بیمار احساس گلو درد دارد.
• بیمار در مدت زمانی بسیار کوتاه کاهش وزن بسیار شدیدی را تجربه کرده است.
• بروز راش پوستی و التهابات آزار دهنده روی پوست.

آیا ESR بالا در کودکان خطرناک است؟

سیستم ایمنی از بدن در برابر عوامل بیگانه محافظت می‌کند، اما در بعضی شرایط سیستم ایمنی دچار اختلال خودایمنی می‌شود و به اشتباه به بافت سالم بدن حمله کرده و به آن‌ها آسیب می‌زند. ESR بالا اغلب در افراد مبتلا به اختلالات خود ایمنی دیده می‌شود. از این اختلالات خودایمنی شایع می‌توان موارد زیر را نام برد:

* لوپوس

* پلیمیالژیا روماتیکا (Polymyalgia rheumatic)

* روماتیسم مفصلی در بزرگ‌سالان و کودکان

اختلالات خودایمنی کمتر شایع که باعث بالا رفتن سطح ESR در کودکان و بزرگسالان می‌شوند عبارتند از:

* واسکولیت آلرژیک (Allergic Vasculitis)

* آرتریت سلول غول پیکر

* هیپرفیبرینوژنمی یا افزایش سطح فیبرینوژن در خون (Hyperfibrinogenemia)

* ماکروگلوبولینمی (macroglobulinemia)

* واسکولیت نکروزان (Necrotizing vasculitis)

اما گاهی افزایش سطوح ESR ممکن است به دلیل ابتلا به عفونت باشد، از جمله:

* عفونت سیستمیک (عفونتی که در سراسر بدن منتشر شده است)

* عفونت‌های استخوانی

* عفونت قلب یا دریچه‌ای قلب

* تب روماتیسمی

* عفونت‌های پوستی شدید مانند اریسیپل

* بیماری سل

در صورت بالا بودن ESR در آزمایش خون اقدامات بعدی چیست؟

با توجه به نتایج آزمایش، پزشک تست‌های تشخیصی دیگری را تجویز می‌کند تا علت دقیق بیماری مشخص گردد. در مرحله اول، آزمایش ESR دوباره تکرار می‌شود تا احتمال هر گونه جواب کاذب منتفی گردد. در صورتی که یک بیماری زمینه‌ای مانند دیابت عامل بالا رفتن ESR باشد، در طول دوره درمانی نیز آزمایش مجدد تکرار می شود تا اثربخشی داروها ارزیابی گردد. به طور رایج اقدامات پس از بالا بودن ESR در آزمایش توسط پزشک به شکل زیر هستند:

اگر التهاب عامل بالا رفتن ESR در آزمایش خون باشد:

در این شرایط پزشکان معمولا دو روش درمانی بستگی به وضعیت بیمار اتخاذ می‌کنند.

•  تجویز داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAID)، نظیر ایبوپروفن و ناپروکسن
•  تجویز داروهای ضد التهابی کورتیکو استروئیدی

علت پایین بودن ESR در آزمایش خون چیست؟

یکی از موارد زیر ممکن است علت پایین بودن ESR خون باشد:

- نارسایی احتقانی قلب (CHF)

- کاهش شدید فیبرینوژن خون

- کاهش چشمگیر پروتئین‌های پلاسمایی (به علت بیماری‌های کبدی و کلیوی)

- لکوسیتوز (افزایش قابل توجه سلول‌های سفید خون)

- بیماری پلی سایتمی (یکی از اختلالات مغز استخوان که باعث تولید تعداد بیش از نیاز سلول‌های قرمز به خون می‌شود).

- آنمی سلول‌های داسی شکل (بیماری ژنتیکی که سبب تغییر شکل سلول های قرمز می‌شود).

علائم پایین بودن ESR در آزمایش خون چیست؟

علائمی که در چنین حالتی بروز می‌کند با بیماری‌های زمینه‌ای ارتباط مستقیم دارند:

•  ضعف و خستگی عمومی
• تنگی نفس حتی در فعالیت‌های سبک
• کهیرهای پوستی به دلیل ترومبوز عروق کوچک
• ورم پاها و شکم به دلیل نارسایی قلبی و یا سیروز کبدی
• زرد شدن پوست (یرقان) به دلیل بیماری‌های کبدی
• از دست دادن وزن

راه‌های درمان ESR بالا

اگر میزان ESR شما در آزمایش خون بالاست مهمترین نکته این است که با جویا شدن از پزشک متوجه شوید که چه عامل و یا بیماری زمینه‌ای باعث بالا رفتن ESR شما شده است. در این صورت است که می‌توانید با انجام تغییراتی در سبک زندگی به تدریج سطح التهاب و ESR خود را کاهش دهید. نکاتی که در زیر بیان شده در کاهش سطح ESR موثر است:

۱) پیشگیری از ابتلا به عفونت

برخوردار بودن از سبک زندگی سالم و بهداشتی می‌تواند به محافظت از بدن در برابر عفونت‌ها کمک کند. افراد مبتلا به بیماری‌های عفونی اغلب ESR بالایی دارند. بنابراین، پیشگیری از عفونت‌ها می‌تواند به جلوگیری از افزایش ESR کمک کند.

۲) انجام ورزش منظم

ورزش روزانه می‌تواند سطح التهاب بدن را کاهش دهد. در دو مطالعه تحقیقاتی که با حضور بیش از ۱۰۰۰ داوطلب انجام شده است، مشخص شد که ورزش سبک یا متوسط ​​موجب کاهش تدریجی سطح ESR می‌شود.

۳) رژیم غذایی و تغذیه مناسب

در یک کارآزمایی بالینی با شرکت ۲۷ داوطلب، رژیم گیاهخواری موجب کاهش سطح ESR شده است. روغن ماهی یکی از منابع غذایی کاهش دهنده سطوح ESR به شمار می‌رود. نتایج مطالعات حیوانی بیانگر آن است که ویتامین A و ویتامین E سطوح ESR را در موش‌ها کاهش می‌دهند.

۴) کاهش وزن

اصلاح سبک زندگی شامل ورزش منظم، رعایت بهداشت فردی و کاهش وزن به کاهش التهاب و ESR کمک می‌کند.

۵) مکمل‌ها و ویتامین‌ها

بعضی از مکمل‌ها و ویتامین‌ها در کاهش ESR موثر هستند از جمله:

* ویتامین C

* رسوراترول (نوعی پلی فنول موجود در میوه‌ها)

* کورکومین (یک ترکیب گیاهی که از زردچوبه استخراج می‌شود)

* اسیدهای چرب امگا ۳

* چای سبز و سیاه

۶) بهداشت دهان و دندان

مطالعات حوزه دندانپزشکی نشان داده است که در بیماران مبتلا به بیماری لثه، درمان پریودنتال سبب کاهش سطوح ESR پس از ۲ ماه شده است.

داروهای تاثیرگذار در نتیجه آزمایش ESR

در بیمارانی که تحت عمل جراحی قرار می‌گیرند و داروهای پروپوفول و تیوپنتال (داروهای بیهوشی) دریافت می‌کنند، سطح ESR آنان کاهش می‌یابد که نشان دهنده تاثیر بعضی از داروها در نتیجه آزمایش ESR است.

همچنین در بیمارانی که داروهای استاتین مصرف می‌کنند سطح ESR قبل و بعد از مصرف دارو تفاوت معنا‌داری دارد. داروهایی ضدالتهاب و عفونت نیز ممکن است سطح ESR را کاهش دهند که شامل موارد زیر است:

* توسیلیزوماب (Tocilizumab)

* لوامیزول(Levamisole)

* داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs)

* کورتیزون

بنابراین مصرف داروهای ذکر شده بر نتیجه آزمایش ESR تاثیرگذار است. جهت پیشگیری از بروز هرگونه نتیجه کاذب در آزمایش ESR، حتما قبل از آزمایش داروهایی را که مصرف می‌کنید به پزشک اطلاع دهید.