آزمایش HbA1C از آزمایشات رایجی است که در غربالگری افراد مبتلا به دیابت، بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد. این تست، میانگین قند خون فرد را در یک دوره‌ی ۳-۴ ماهه نشان می‌دهد. انجام این آزمایش برای افرادی که در گروه‌های پرخطر قرار دارند، توصیه می‌شود. آزمایش HbA1C یکی از فاکتورهای آزمایشی پراهمیت در آزمایشات خون است. این فاکتور، تستی است که مانند آزمایش FBS در بیشتر موارد برای تشخیص بیماری دیابت تجویز می‌شود. در این آزمایش میزان گلوکز یا همان قند خون در طی ۲ تا ۳ ماه قبل بررسی می‌شود. اگر در این آزمایش میزان قند خون از حد نرمال بالاتر نشان داده شود، بروز بیماری دیابت برای پزشک محرز خواهد شد. البته نتیجه آزمایش در صورت داشتن بیماری‌های کلیوی و کبدی می‌تواند غیر عادی باشد.

HbA1C در آزمایش خون چیست؟

در این آزمایش میزان هموگلوبین گلیکوزیله موجود در خون اندازه‌گیری می‌شود. در واقع این نوع از هموگلوبین زمانی در خون ایجاد می‌شود که پروتئین موجود در گلبول‌های قرمز خون که وظیفه حمل اکسیژن را بر عهده دارند با قند آزاد در خون ترکیب می‌شوند. این قند از طریق خون به تمام نقاط بدن حمل می‌شود. وجود قند در برخی از اندام‌ها آثار و مشکلات جدی را در بیمار می‌تواند به همراه داشته باشد.

در سایت MedLine Plus در رابطه با آزمایش HbA1C اینطور گفته شده است: 

آزمایش هموگلوبین A1c (HbA1c) میزان قند خون (گلوکز) متصل به هموگلوبین را مورد بررسی قرار می‌دهد. هموگلوبین بخشی از گلبول‌های قرمز خون است که اکسیژن را از ریه به سایر قسمت‌های بدن می‌رساند. از آنجا که مدت زمان عمر گلبول‌های قرمز سه ماه  است، این آزمایش  میانگین گلوکز متصل به هموگلوبین در سه ماه گذشته را  نشان خواهد داد. 

بعضی مواقع پزشک برای کسب اطلاعات در مورد میزان قند آزاد موجود در خون در طی روزهای اخیر آزمایشی به نام BGL را تجویز می‌کند. در این آزمایش از نوک انگشتان یا بازو خون گرفته می‌شود. اما بعضی مواقع پزشک قصد دارد تا میزان قندچسبیده شده به هموگلوبین‌های خون را برای مدت زمان طولانی‌تری مورد بررسی قرار بدهد به همین دلیل آزمایش قند خون سه ماهه را تجویز می‌کند. در این آزمایش نتیجه این آزمایش غالبا به صورت درصد گزارش شده و گاها نیز به صورت میلی مول گلوکز در مول دیده می شود.

آزمایش HbA1C  برای چیست و چه شرایطی دارد؟ 

آزمایش میانگین قند سه ماه خون نیازی به ناشتایی ندارد. با این حال برخی شرایط می‌توانند بر نتیجه تست تاثیر منفی داشته باشند. از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:‌

۱) مصرف برخی از داروهای خاص مانند استروئیدها
۲)مشکلات مربوط به گردش خون
۳) مالاریا
۴) اگر قبل از آزمایش دچار استرس شده باشید یا دچار بحران افسردگی هستید نتیجه آزمایش تحت تاثیر قرار می‌گیرد
۵) عوامل وراثتی مانند خونریزی داخلی یا سایر بیماری‌ها. به همین دلیل توصیه می‌شود که در صورت ابتلا به هرگونه بیماری، پزشک خود را در جریان قرار بدهید.

توجه: البته بهتر است بدانید که در کنار آزمایش قند خون سه ماهه که جزو آزمایش قند خون است، آزمایشات زیر نیز تجویز می‌شود:

- آزمایش fasting blood sugar 

- آزمایش 2hpp ( آزمایش قند خون دو ساعته)

- آزمایش چالش گلوکز (GCT ). 

- تست تحمل گلوکز خوراکی (OGTT)

چه افرادی باید آزمایش HbA1C انجام دهند؟

افرادی که سن آنان بالای ۴۵ سال است و یا افرادی که زیر ۴۵ سال سن دارند اما دچار اضافه وزن بوده  یا مبتلا به پیش دیابت یا دیابت نوع ۲ هستند، انجام آزمایش A1C ضرورت دارد. شاید این سوال به ذهنتان خطور کرده باشد که آزمایش HbA1C برای چیست؟ برای پی بردن به پاسخ این سوال به نکات زیر دقت کنید:

* اگر نتیجه آزمایش A1C طبیعی بوده و سن شما بالای ۴۵ سال است، اما یکی از عوامل خطر مرتبط با دیابت (سابقه خانوادگی، شاخص توده بدنی بالا و ...) را دارید و یا قبلا به دیابت بارداری مبتلا بوده‌اید توصیه می‌شود که آزمایش A1C را هر ۳ سال یکبار تکرار نمائید.

* اگر نتیجه آزمایش A1C نشان دهد که دچار پیش دیابت هستید با پزشک خود در مورد اقدامات لازم برای بهبود سلامت و کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ صحبت کنید. آزمایش A1C را طبق توصیه پزشک در فواصل زمانی منظم (معمولاً هر ۱ تا ۲ سال یکبار) تکرار نمائید.

* اگر علائمی ندارید اما نتیجه آزمایش A1C شما حاکی از ابتلا به پیش دیابت یا دیابت است، آزمایش دوم را در روز دیگری به منظور تأیید نتایج اولیه تکرار کنید.

* اگر آزمایش A1C بیانگر ابتلای شما به دیابت است پزشک داروهای لازم را تجویز کرده و توصیه‌های لازم برای شروع درمان را به شما گوشزد خواهد کرد.

* اگر مبتلا به دیابت هستید، آزمایش A1C را حداقل دو بار در سال انجام دهید. در صورتی که داروهای شما تغییر کرده و یا به بیماری‌های دیگری مبتلا هستید در مورد دفعات تکرار آزمایش A1C در طول سال، با پزشک مشورت کنید.

حتما توجه داشته باشید که با انجام چکاپ کامل مردان یا زنان نیز قند خون شما مشخص خواهد شد و از خطر بروز دیابت در امان خواهید بود.

بهترین زمان برای انجام آزمایش قند سه ماهه

HbA1c بالا در آزمایش قند سه ماهه به این معنی است که قند خون شما بیش از حد نرمال است و این روند ناسالم احتمال ابتلا به عوارض دیابت، مانند مشکلات چشم و پاها را افزایش دهد. در چنین شرایطی انجام منظم آزمایش HbA1c و دانستن سطح قند خون به شما کمک می‌کند تا خطر عوارض مخرب آن را کاهش دهید.

هر فرد مختار است این آزمایش را سالی یکبار به عنوان آزمایش چکاپ کامل در برنامه سلامت خود قرار دهد اما اگر مبتلا به دیابت هستید نیاز به آزمایش قند خون سه ماهه بیشتر است و به طور میانگین هر سه تا شش ماه انجام آن توصیه می‌شود.

ضرورت انجام تست HbA1C در سنین بالای ۴۵ سال

شاید برایتان سوال باشد که چه ارتباطی بین آزمایش HbA1C و سن وجود دارد؟

غلظت HbA1c در خون با افزایش سن بیشتر می‌شود و به همین ترتیب دیابت و پیش دیابت نیز در گروه‌های سنی بالاتر شیوع بیشتری دارد. بر اساس مطالعات آماری، ۳ درصد از افراد بالغ ۱۸ تا ۴۴ سال مبتلا به دیابت هستند و در بزرگ‌سالان ۴۵ تا این نسبت به ۱۲.۴ درصد می‌رسد. در گروه سنی  ۶۵ تا ۷۵ سال میزان شیوع دیابت ۲۱.۴ درصد و در افراد سالخورده بزرگتر از ۷۵ سال حدود ۲۱.۸ درصد است.

در خصوص افراد مبتلا به پیش دیابت نیز طبق آمار CDC حدود ۲۴.۳ درصد از افراد ۱۸ تا ۴۴ سال به پیش دیابت مبتلا هستند در حالی‌که در افراد ۴۵ تا ۶۴ سال این نسبت ۴۱.۷ درصد است. همانطور که مشاهده می‌کنید با بالا رفتن سن خطر ابتلا به پیش دیابت و دیابت نیز افزایش می‌یابد و این موضوع به ویژه از سن ۴۵ سالگی به بعد محسوس‌تر است.

A1C نرمال چند است و قند خون سه ماهه باید چند باشد؟ 

مقدار نرمال HbA1C در خون باید کم‌تر از ۴۲ میلی مول در مول باشد. اگر این مقدار بین ۴۲ تا ۴۷ میلی مول در مول باشد در این صورت شما در معرض ابتلا به دیابت هستید. اگر نتیجه آزمایش، مقدار بیش از ۴۸ میلی‌مول در مول را نشان بدهد بدین معناست که شما به دیابت مبتلا شده‌اید. 
اکثر اشخاص هر سه تا شش ماه یکبار این تست را انجام می‌دهند. آزمایش HbA1C در بارداری نیز تجویز می‌شود. همچنین انجام این تست در بازه‌های زمانی مشخص برای مدیریت قند خون افراد مبتلا به دیابت نیز ضروری است.

بهترین زمان برای انجام آزمایش قند سه ماهه

HbA1c بالا در آزمایش قند سه ماهه به این معنی است که قند خون شما بیش از حد نرمال است و این روند ناسالم احتمال ابتلا به عوارض دیابت، مانند مشکلات چشم و پاها را افزایش دهد. در چنین شرایطی انجام منظم آزمایش HbA1c و دانستن سطح قند خون به شما کمک می‌کند تا خطر عوارض مخرب آن را کاهش دهید.

هر فرد مختار است این آزمایش را سالی یکبار به عنوان آزمایش چکاپ کامل در برنامه سلامت خود قرار دهد اما اگر مبتلا به دیابت هستید نیاز به آزمایش قند خون سه ماهه بیشتر است و به طور میانگین هر سه تا شش ماه انجام آن توصیه می‌شود.

تفسیر آزمایش HbA1C چگونه است؟ 

 بزرگسالانی که به دیابت نوع ۱ یا نوع ۲ مبتلا شده باشند باید سعی کنند مقدار HbA1c را زیر ۷% نگه دارند. در تفسیر آزمایش ای وان سی گفته می‌شود، سطح ایده‌ال باید کمتر از ۷ درصد از گلبول‌های قرمز خون به قند آغشته شده باشند یا به عبارت دیگر گلیکوزیله شده باشند. توصیه می‌شود در زمان دریافت نتیجه آزمایش، برای تفسیر آزمایش قند خون سه ماهه بصورت دقیق و به دست آوردن اطلاعات لازم برای جلوگیری از بیماری یا کنترل آن به پزشک مراجعه کنید.

وبسایت Medlineplus در ارتباط با تفسیر این آزمایش اینگونه بیان می‌کند:

اگر نتیجه آزمایش شما بالاتر از حد نرمال بود، ممکن است یک آزمایش A1C دیگر یا یک نوع آزمایش دیابت متفاوت داشته باشید، معمولاً آزمایش قند خون ناشتا یا آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT) در کنار این تست تجویز می‌شود.

دلایل بالا بودن HbA1C در آزمایش خون چیست؟

بعضی از عوامل خطر احتمال بالا رفتن خون و ابتلا به دیابت را افزایش می‌دهند. از عوامل خطر ابتلا به دیابت و بالا بودن HbA1C در آزمایش خون می‌توان به سابقه خانوادگی دیابت، BMI بالای ۲۵، فشار خون بالا، سابقه بیماری قلبی و عدم فعالیت بدنی اشاره کرد.

نشانه‌های بالا بودن HbA1C در آزمایش خون

علائم هیپرگلیسمی (افزایش قند خون) یعنی بالا بودن HbA1C در جواب آزمایش در افراد مبتلا به دیابت به آرامی بروز می‌کند. در بعضی موارد، تا زمانی که سطح قند خون خیلی بالا نرود، ممکن است هیچ علامتی وجود نداشته باشد اما در صورت بروز علائم، نشانه‌های شایع بالا بودن HbA1C در جواب آزمایش به صورت زیر است:

- افزایش تشنگی و خشکی دهان

- تکرر ادرار

- خستگی

- تاری دید

- کاهش وزن ناخواسته

- مبتلا شدن مکرر به عفونت‌هایی مانند برفک، عفونت مثانه و عفونت‌های پوستی

اگر هر کدام از مورد فوق را در خود احساس کردید، به پزشک مراجعه کنید. با چنین علائمی پزشک به احتمال زیاد آزمایش HbA1C را جهت بررسی وضعیت قند خون تجویز می‌کند

تفاوت FBS و HbA1C در چیست؟

در آزمایش FBS یا آزمایش قند خون معمولی، سطح گلوکز اندازه‌گیری شده مربوط به یک نقطه زمانی یعنی همان لحظه دریافت نمونه خون است. این عدد با اندازه‌گیری گلوکز نمونه خون در حالت ناشتا بدست آمده است و در واقع نشان دهنده وضعیت حال حاضر قند خون شما است.

در حالی‌که آزمایش HbA1c به عنوان یک شاخص بلندمدت، میانگین سطح قند خون را در یک دوره ۲ تا ۳ ماهه ارزیابی می‌کند و نیازی به ناشتا بودن برای انجام آزمایش نیست. از این‌رو آزمایش HbA1c کمتر تحت تاثیر فاکتورهای مختلف مثل مواد غذایی مصرف شده و استرس قرار می‌گیرد.

عوامل تاثیرگذار در نتیجه آزمایش HbA1C

عوامل متعددی می‌توانند باعث بروز نتایج کاذب A1C در آزمایش خون شوند، از جمله:

- نارسایی کلیه، بیماری کبد یا کم خونی شدید

- نوع کمتر رایج هموگلوبین که ممکن است در مردمان با تبار آفریقایی، مدیترانه‌ای، یا آسیای جنوب شرقی و افراد مبتلا به اختلالات خونی خاص (مانند کم خونی داسی شکل یا تالاسمی) دیده شود

- برخی داروها مانند داروهای HIV

- مصرف مواد مخدر

- از دست دادن خون یا اهدای خون

اگر هر یک از این عوامل ذکر شده در مورد شما صدق می‌کند، موضوع را با پزشک در میان بگذارید.

رژیم غذایی مناسب برای کاهش HbA1C در آزمایش خون

به طور کلی، هدف مهم برای A1c این است که نتیجه آزمایش کمتر از 7٪ باشد. با رسیدن به رنج نرمال HbA1C در آزمایش خون HbA1C و گام برداشتن موثر جهت کاهش A1c، خطر عوارضی مانند آسیب عصبی، مشکلات چشمی و بیماری قلبی را به طور چشمگیری کاهش می‌دهید. اما سوال این است که چطور به این هدف برسیم؟ در این قسمت از مقاله چند نکته مهم علاوه‌بر مصرف داروهای تجویز شده برای کاهش قند خون توصیه می‌شود:

- وسایل جدیدی برای آشپزخانه تهیه کنید. ترازوی دیجیتال آشپزخانه و فنجان‌های رژیمی در مشخص کردن سهم هر ماده غذایی کمک می‌کند چراکه اگر بیشتر از نیاز بدنتان غذا بخورید، قند خونتان بالا می رود. کنترل وعده‌های غذایی یک راه خوب برای کاهش سطح A1c محسوب می‌شود

- غذاهای کربوهیدراتی را هوشمندانه و با حساسیت بیشتری مصرف کنید چراکه کربوهیدرات‌ها تاثیر مستقیم بر سطح قند خون دارند. اگر کربوهیدرات‌های نشاسته‌ای را به مقدار زیاد و طور مداوم مصرف کنید، عدد A1c شما رو به افزایش می‌رود. بنابراین، در انتخاب نوع کربوهیدرات‌ها و مقدار صرف آن‌ها با پزشک خود مشورت کنید

- محتوای بشقاب خود را اصلاح کنید. کارشناسان تغذیه توصیه می‌کنند که نیمی از بشقاب خود را با سبزیجات کم نشاسته مانند هویج، کدو سبز یا گوجه فرنگی پر کنید. یک چهارم بشقاب نیز به پروتئین کم چرب مانند مرغ یا توفو اختصاص یابد و یک چهارم باقی مانده به غلات کامل مانند برنج قهوه‌ای یا کینوآ تعلق بگیرد

چه عواملی ریسک ابتلا به دیابت را افزایش می دهند؟

موارد متعددی وجود دارند که می‌توانند ریسک ابتلا به دیابت را افزایش دهند از جمله:

- عوامل ژنتیکی و پیشینه خانوادگی

- عفونت ویروسی یا باکتریایی

- بیماری‌های خود ایمنی

- سندروم تخمدان پلی‌کیستیک. زمانی که بدن در برابر انسولین مقاومت نشان دهد، زمینه برای ابتلا به دیابت نوع دو فراهم می‌شود. 

- سندروم کوشینگ. در این بیماری، هورمون کورتیزل به مقادیر زیاد در بدن ترشح شده و سطح قند خون را در بدن افزایش می‌دهد.

- بیماران مبتلا به گلوکاگونما. در این بیماری بین مقدار انسولین و گلیکوژن تعادل وجود ندارد. این امر ریسک ابتلا به دیابت را افزایش می‌دهد. 

بالا بودن HbA1C خطر ابتلا به چه بیماری‌هایی را افزایش می‌دهد؟  

اگر در آزمایش HbA1C، تعداد گلبول‌های قرمز آغشته به قند در خون از حد نرمال بالاتر برود و این وضعیت برای مدتی ادامه پیدا کند زمینه برای بروز بیماری‌های خطرناک فراهم می‌شود. از جمله این بیماری‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱)کتواسیدوز دیابتی(DKA)

در این حالت بدن شروع به تجزیه چربی می‌کند و می‌تواند بیمار را در کمای دیابتی فرو ببرد. این حالت در بیمارانی که دیابت آن‌‌ها در وضعیت وخیم قرار دارد مشاهده می‌شود.

۲) حالت قند خون هیپراسمولار (HHS)

 در این اختلال بدن سعی دارد از طریق دفع زیاد آب، قند اضافه را دفع کند به همین دلیل شخص با خشکی و کمبود آب مواجه می‌شود. این اختلال می‌تواند آسیب برخی اندام‌ها مانند کلیه، رگ‌ها و چشم را به همراه داشته باشد. بیمارانی با این وضعیت مواجه می‌شوند که وضعیت آن‌ها وخیم نیست اما برای مدت زمان طولانی مثلأ چندین سال به بیماری دیابت مبتلا بوده‌اند.

خطرات انجام آزمایش HbA1C چیست؟

انجام آزمایش HbA1C که در واقع یک آزمایش خون است خطر بسیار کمی دارد. ممکن است در نقطه ورود سرسوزن برای خون‌گیری، درد خفیف یا کبودی مختصری ایجاد شود، اما این علائم گذرا بوده و به سرعت از بین می‌روند. همچنین ممکن است مانند سایر آزمایشات خون، فشار خون به صورت موقتی کاهش یابد که ممکن است باعث سرگیجه شود. در چنین حالتی بر روی صندلی بنشینید و یک لیوان آب میوه میل کنید.

تست‌های مکمل آزمایش HbA1C

اگر نتیجه آزمایش HbA1C بالاتر از حد نرمال باشد، ممکن است آزمایش A1C تکرار گردد و یا آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT) یا آزمایش FBS جهت تایید تشخیص اولیه تجویز شوند.