بیماری سلیاک یک بیماری گوارشی با زمینه ارثی است. این بیماری ناشی از واکنش سیستم ایمنی بدن به مصرف گلوتن است. مواد غذایی مانند نان، پاستا، غلات و ... حاوی گلوتن هستند. آنتی‌بادی‌هایی که بر اثر این واکنش تولید می‌شوند سطح روده را ملتهب می‌کنند. برای تشخیص بیماری سلیاک از آزمایش خون استفاده می‌شود. در آزمایش سلیاک، سطح آنتی‌بادی‌های خاصی بررسی می‌شوند. tTG IgA، EMA IgA و tTG, IgG از فاکتورهای آزمایش سلیاک هستند.

آزمایشات سرولوژیک یا آنتی‌بادی سلیاک در درجه اول برای کمک به تشخیص بیماری سلیاک در افرادی که با علائم و نشانه‌هایی ازجمله کم‌خونی و درد شکمی به پزشک مراجعه می‌کنند، استفاده می‌شود. اما گاهی آزمایش سلیاک برای غربالگری بیماری سلیاک در افرادی که سابقه خانوادگی این بیماری را دارند، استفاده می‌شود. البته این آزمایش ممکن است برای کسانی که دچار سایر بیماری‌های خودایمنی هستند نیز تجویز گردد تا احتمال ابتلای آنان به سلیاک بررسی شود. 

tTG IgA در آزمایش خون چیست؟

آنتی‌بادی ترانس گلوتامیناز بافتی (tTG) از کلاس IgA، حساس‌ترین و اختصاصی‌ترین آزمایش خون برای تشخیص بیماری سلیاک محسوب می‌شود و تنها آزمایشی است که توسط انجمن گوارش آمریکا برای تشخیص بیماری سلیاک در افراد بالای ۲ سال توصیه‌شده است. درواقع آزمایش tTG IgA بهترین روش تشخیص سلیاک به شمار می‌رود. در صورت مثبت بودن آزمایش سلیاک، از آن می‌توان جهت ارزیابی اثربخشی درمان نیز کمک گرفت. آزمایش اندازه‌گیری ایمونوگلوبولین A  (IgA) به همراه آزمایش tTG-IgA برای تشخیص نقص IgA تجویز می‌شود که در حدود ۲-۳٪ از افراد مبتلا به بیماری سلیاک رخ می‌دهد. اگر دچار نقص IgA باشید، آزمایش tTG-IgA ممکن است حتی در صورت مبتلا بودن شما به بیماری سلیاک منفی باشد (نتایج آزمایش منفی کاذب). اما اگر آزمایش IgA نشان دهد که شما دچار نقص آنتی‌بادی هستید، ممکن است آزمایشی برای تشخیص کلاس tTG-IgG آنتی‌بادی‌های خود ایمن تجویز گردد.

آزمایش EMA IgA چیست؟

آزمایش EMA IgA یا تست آنتی‌بادی‌های ضد اندومیزیال (EMA) برای تشخیص آنتی‌بادی‌هایی انجام می‌شود که در واکنش به آسیب مزمن پوشش روده ایجاد شده‌اند. تقریباً ۱۰۰٪ افراد مبتلا به بیماری سلیاک و ۷۰٪ افراد مبتلا به درماتیت هرپتی فرمیس (بیماری حساسیت به گلوتن که باعث خارش، سوزش و راش‌های پوستی می‌شود) دارای کلاس IgA آنتی‌بادی‌های ضد EMA هستند. آنتی بادی اندومیزیال IgA که به اختصار EMA-IgA نیز نام دارد از اندومیزیوم که یک لایه بافت همبند نازک است که فیبرهای عضلانی را می‌پوشاند، منشأ می‌گیرد. وقتی سیستم ایمنی به ماده گلیادین موجود در غذا حمله می‌کند، به بافت‌های «خودی» حمله نمی‌کند، بلکه به یک پروتئین غذایی خارجی حمله می‌کند. اما وقتی گلیادین از طریق پوشش روده جذب می‌شود، به سلول‌های ماهیچه صاف دیواره روده می‌چسبد. درنتیجه آنتی‌بادی‌های EM ضد گلیادین غذایی به سلول‌های ماهیچه صاف روده نیز آسیب می‌زنند. مطالعات نشان داده‌اند که اندازه‌گیری آنتی‌بادی‌های ضد اندومیزیال (EMA) حدود ۹۰ درصد در تشخیص سلیاک دقیق عمل می‌کنند.

آزمایش سلیاک چگونه انجام می‌شود؟

قبل از آزمایش سلیاک دستورالعمل‌های پزشک را به‌خوبی دنبال کنید. برای نتیجه بهتر در آزمایش تشخیص سلیاک، به خوردن غذاهای معمول طبق برنامه غذایی همیشگی خود ادامه دهید و غذاهای حاوی گلوتن را حذف نکنید. برای انجام این آزمایش یک نمونه خون از ورید ساعد گرفته می‌شود. ممکن است جهت نمایان شدن بهتر رگ دست یک نوار به دور بازوی شما بسته شود. قبل از خون گرفتن، ناحیه‌ای که سوزن وارد پوست می‌شود با پنبه آغشته به الکل تمیز می‌شود.

فرآیند نمونه‌گیری خون معمولاً کمتر از سه دقیقه طول می‌کشد. پس از گرفتن خون، از شما خواسته می‌شود که پنبه آغشته به الکل را با فشار ملایمی به مدت چند دقیقه بر روی محل سرنگ نگه دارید. این ‌کار به توقف خونریزی کمک می‌کند و از کبودی احتمالی نیز جلوگیری می‌کند. خون‌گیری برای آزمایش سلیاک یک روش بسیار کم‌خطر است و عوارضی به دنبال ندارد.

بهترین زمان برای انجام آزمایش سلیاک

اگر یکی از اعضای خانواده شما مانند والدین یا خواهر و برادر مبتلا به بیماری سلیاک است ممکن است شما نیز به این بیماری دچار باشید و یا در آینده به آن مبتلا شوید؛ بنابراین توصیه می‌شود برای انجام آزمایش سلیاک اقدام کنید. اگر مبتلا به بیماری سلیاک باشید، حتی مقادیر کم گلوتن می‌تواند برای سلامت دستگاه گوارش شما مضر باشد.

به این دلیل لازم است هنگام استفاده از انواع غذا، داروها و سایر محصولات مانند مولتی‌ویتامین‌ها، مکمل‌ها، محصولات گیاهی، رژ لب و خمیردندان نیز به علائم گوارشی خود دقت کنید. زمانی که بیماری سلیاک تشخیص داده شود، ممکن است یک یا چند آزمایش نیز به‌منظور پایش سطح آنتی‌بادی‌های خود ایمن در زمان رژیم غذایی بدون گلوتن برای شما تجویز شود. این آزمایش به‌منظور تأیید کاهش سطح آنتی‌بادی‌های خود ایمن و تأیید تأثیر مفید رژیم غذایی بدون گلوتن در بهبود آسیب پوشش روده، انجام می‌شود.

چرا آزمایش سلیاک تجویز می‌شود؟

آزمایشات سلیاک زمانی تجویز می‌شوند که علائم و نشانه‌ها حاکی از بیماری سلیاک، سوءتغذیه یا سوء جذب باشد. معمولاً در این عارضه چندین نشانه و علامت بروز می‌کند و علائم اغلب غیراختصاصی و متغیر هستند و تشخیص بیماری را دشوار می‌کنند. برای مدتی علائم ممکن است خفیف باشند و بدون تغییر باقی بمانند و سپس به‌تدریج بدتر شوند یا به‌صورت دوره‌ای رخ دهند. علائم و نشانه‌های گوارشی مرتبط با سلیاک شامل موارد زیر است:

- درد و نفخ شکم

- مدفوع خونی

- اسهال مزمن یا یبوست

- مدفوع چرب و بدبو

- استفراغ و حالت تهوع

- عدم تحمل لاکتوز (به دلیل آسیب دیدن روده کوچک)

سایر علائم و نشانه‌های مثبت بودن نتیجه تست سلیاک شامل موارد زیر است:

- کم‌خونی ناشی از فقر آهن که با مکمل‌های آهن قابل‌درمان نیست

- کبودی و یا خونریزی بیشتر از حالت طبیعی

- درد استخوان و مفاصل

- نقص در مینای دندان

- خستگی و ضعف

- زخم‌های دهان

- کاهش وزن

در کودکان، آزمایشات بیماری سلیاک زمانی تجویز می‌شوند که علائم زیر بروز کرده باشد:

- علائم دستگاه گوارش

- تأخیر در رشد

- کوتاه بودن قد

- کاهش وزن

- آسیب دائمی به مینای دندان

- تغییرات خلقی، اضطراب و بی‌قراری

حدود ۱۰ درصد از افراد مبتلا به بیماری سلیاک به درماتیت هرپتی فرمیس مبتلا هستند. همچنین خطر ابتلا به سرطان روده در افراد مبتلا به بیماری سلیاک افزایش می‌یابد.

تفسیر آزمایش سلیاک (tTG IgA)

انواع مختلفی از آزمایش‌های آنتی‌بادی برای تشخیص بیماری سلیاک وجود دارد، بنابراین نتایج آزمایش سلیاک ممکن است حاوی اطلاعاتی در مورد چند نوع آنتی‌بادی باشد. علاوه بر این، در کنار نتایج آزمایش سلیاک ممکن است نتایج سایر آزمایشات خونی مرتبط با سلیاک نیز دیده شود. به‌طورکلی، جواب آزمایش بیماری سلیاک به شرح زیر است:

- منفی یا Negative: بدان معنی است که آنتی‌بادی‌های بیماری سلیاک در خون شما یافت نشده است؛ بنابراین به احتمال زیاد به بیماری سلیاک مبتلا نیستید

- مثبت یا Positive: بدان معنی است که آنتی‌بادی‌های بیماری سلیاک در خون شما یافت شده است؛ بنابراین احتمالاً به بیماری سلیاک مبتلا هستید. برای تأیید تشخیص ممکن است آزمایشات دیگری نیز تجویز گردد

- نامشخص یا غیرقطعی: به این معنی است که مشخص نیست که آیا شما به بیماری سلیاک مبتلا هستید یا خیر. اگر به طور دقیق‌تر به دنبال تفسیر آزمایش سلیاک هستید

معمولاً در آزمایش‌هایی که جواب مثبت و یا نامشخص است انجام بیوپسی روده یکی از راه‌ها برای تشخیص قطعی بیماری سلیاک است.

دلایل مثبت شدن نتیجه آزمایش سلیاک چیست؟ وب‌سایت nhs  در این باره می‌گوید:

بیماری سلیاک ناشی از واکنش غیرطبیعی سیستم ایمنی بدن به پروتئین گلوتن است که در غذاهایی مانند نان، پاستا، غلات و بیسکویت‌ها یافت می‌شود. در این بیماری خودایمنی، سیستم ایمنی سلول‌های روده را همراه با پروتئین گلوتن هدف می‌گیرد و باعث آسیب تدریجی به بافت روده می‌شود. در این واکنش‌ها آنتی‌بادی‌هایی علیه سلول‌های خودی تولید می‌شوند که به جریان خون راه پیدا می‌کنند. شناسایی شدن این آنتی‌بادی‌ها در آزمایش سلیاک دلیل مثبت شدن آزمایش سلیاک است.

عوامل تأثیرگذار در نتیجه آزمایش سلیاک

برخی عوامل ممکن است موجب بروز نتایج مثبت کاذب در آزمایش سلیاک شوند به‌ویژه در افراد مبتلا به اختلالات خود ایمنی مانند دیابت نوع ۱، بیماری خود ایمنی کبد، هاشیموتو، آرتریت پسوریاتیک یا روماتوئید و نارسایی قلبی که مبتلا به بیماری سلیاک نیستند، احتمال این خطا وجود دارد. البته به‌منظور برطرف کردن عامل خطا، آزمایش‌های آنتی‌بادی دیگری نیز برای تأیید آزمایش و رد مثبت کاذب یا منفی کاذب وجود دارد اما راه قطعی‌تر انجام بیوپسی روده کوچک است.

یکی دیگر از عوامل تأثیرگذار درنتیجه آزمایش سلیاک عدم مصرف مواد غذایی حاوی گلوتن در زمان آزمایش است. در برخی افراد عدم مصرف مواد خوراکی حاوی گلوتن باعث منفی شدن کاذب آزمایش می‌شود؛ بنابراین اگر برای آزمایش تشخیص سلیاک اقدام می‌کنید باید رژیم غذایی روتین خود را همچون سابق تا زمان آزمایش ادامه دهید تا نتایج واقعی ارائه شود.

داروهای موثر بر درمان سلیاک

برای اغلب افراد مبتلا به بیماری سلیاک، پیروی از رژیم غذایی بدون گلوتن موجب بهبود روده کوچک و برطرف شدن علائم می‌شود. برای کودکان، معمولاً سه تا شش ماه طول می‌کشد تا علائم بیماری برطرف شود. برای بزرگ‌سالان اما بهبودی کامل ممکن است چندین سال طول بکشد. اگر علائم بیماری مزمن شوند و یا روده به ‌شدت آسیب‌دیده باشد ممکن است در کنار رژیم غذایی بدون گلوتن داروهایی نیز تجویز شوند. در این موارد معمولاً پزشکان برای کنترل التهاب داروهای استروئیدی و ضدالتهابی تجویز می‌کنند. استروئیدها می‌توانند علائم و نشانه‌های شدید بیماری سلیاک را کاهش دهند. علاوه بر این، داروهای دیگری نظیر آزاتیوپرین و بودزونید نیز ممکن است استفاده شوند.

اگر علائم مربوط به سلیاک مثل درد شکم، نفخ، اسهال مزمن یا یبوست در خود مشاهده می‌کنید و تصمیم دارید که آزمایش سلیاک را انجام دهید و یا اینکه پزشک برای شما این آزمایش را تجویز کرده، در هر دو صورت شما می‌توانید به آزمایشگاه فوق تخصصی آریانا مراجعه کنید. آزمایشگاه فوق تخصصی آریانا با بهره مندی از کادر مجرب و متخصص و همچنین برخورداری از به روز ترین تجهیزات آزمایشگاهی جهت حفظ سلامتی و رفاه حال بیماران عزیز این امکان را فراهم کرده تا نمونه گیری جهت انجام بیشتر آزمایش ها از جمله سلیاک با رعایت تمام پروتکل های بهداشتی انجام شود.

<< سلامتی خود را با آزمایشگاه آریانا تضمین کنید >>

<< Secure your health with Aryana Lab >>