آزمایش ادرار، یکی از مهم‌ترین تست‌هایی است که برای ارزیابی سلامت بدن بخصوص کلیه‌ها و مجاری ادراری کاربرد دارد. در طی آن ادرار از نظر ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. ادرار ساختار شناخته‌شده‌ایی دارد، به همین دلیل وجود برخی فاکتور‌ها در آن مانند پروتئین یا قند نشان‌دهنده اختلال سیستم‌های مختلف بدن است.تست ادرار، یکی از مهم‌ترین تست‌هایی است که در ارزیابی سلامت بدن بخصوص کلیه‌ها و مجاری ادراری نقش بسزایی دارد. مجاری ادراری از کلیه‌ها، حالب، مثانه و مجرای ادرار تشکیل شده است. نقش اصلی مجاری ادراری، فیلتر کردن ضایعات و تنظیم میزان آب، الکترولیت‌ها، پروتئین‌ها، اسیدها و سایر مواد در بدن است. اگر هر یک از قسمت‌های آن آسیب ببینند، ترکیب شیمیایی یا حجم ادرار تغییر پیدا می‌کند. تفسیر آزمایش ادرار یک راه مستقیم برای ارزیابی این تغییرات محسوب می‌شود. آزمایش ادرار به انگلیسی Urine anlysis است.

در تفسیر آزمایش ادرار چه فاکتورهایی بررسی می شوند؟ 

۱- اجزای مختلف آنالیز ادرار از نظر فیزیکی

✔  color در آزمایش ادرار چیست؟

 منظور از color در آزمایش ادرار، همان رنگ آن است. رنگ ادرار از اجزای اصلی تست آنالیز ادرار محسوب می‌شود. تغییر در رنگ ادرار می‌تواند نشان دهنده‌ی بیماری‌هایی باشد. عوامل مختلفی روی رنگ ادرار تاثیر دارند. علل تغییر رنگ ادرار عبارتند از: میزان غلظت ادرار، مواد غذایی، داروها و عفونت ادراری. اگر پزشک به عفونت ادراری مشکوک شود ممکن است آزمایش کشت ادرار یا تست‌های عفونت ادراری را تجویز کند.

✔ شفافیت (Clarity)

ادرار به صورت طبیعی شفاف است. در شرایط عادی، انتظار می‌رود که ادرار نسبتاً تمیز یا فقط کمی ابری باشد. کدری اغلب به دلیل وجود مواد غیرطبیعی یا بیش از حد در ادرار ایجاد می‌شود. دلایل مختلف باعث تغییر شفافیت ادرار می‌شوند. باکتریال در آزمایش ادرار (عفونت باکتری‌یایی) می‌تواند باعث غیرشفاف شدن ادرار شود. وجود گلبول‌های سفید یا قرمز  نیز می‌توانند ادرار را کدر یا نیمه کدر کنند. گاهی اوقات، بدون اینکه فرد به بیماری مبتلا باشد هم امکان دارد که ادرار غیرشفاف باشد.

۲- اجزای مختلف آنالیز ادرار از نظر شیمیایی 

✔ وزن مخصوص ادرار (Specific Gravity)

آزمایش وزن مخصوص ادرار یا همان Specific Gravity، شاخص غلظت مواد محلول در ادرار است که برای تشخیص قدرت رقیق کردن کلیه ها به منظور حفظ و بقای هموستاز استفاده می‌شود. وزن مخصوص ادرار با اندازه‌گیری اجزای مختلف ادرار مانند مواد دفعی و املاح حاصل می‌شود و به شکل عدد نشان داده می‌شود. بیماری‌های کلیوی و مصرف زیاد مایعات باعث کاهش وزن مخصوص ادرار می‌شود. غلیظ شدن ادرار و کمبود مایعات وزن مخصوص ادرار را افزایش می‌دهد. عدد وزن مخصوص ادرار به تنهایی شاخص و معیار خوبی برای تعیین سلامت بدن نیست و حتماً باید همراه با اجزای دیگر آزمایش تفسیر شود. 

✔ ادرار

PH  ادرار، سطح اسیدیته ادرار را نشان می‌دهد. مصرف مواد غذایی گیاهی روی PH  ادرار اثر می‌گذارد و افزایش یا کاهش PH  ادرار می‌تواند نشان دهنده وجود بیماری باشد. گاهی اوقات، میزان اسیدی یا بازی بودن ادرار روی پروسه‌ی درمان بیماری تاثیر می‌گذارد و پزشک ممکن است برای کاهش میزان PH ادرارتان داروهایی را تجویز کند. مقدار دفع املاح در ادرار و وجود یون هیدروژن، سطح PH ادرار را مشخص می‌کند. برخی از مواد محلول در ادرار رسوب می‌کنند و در صورت اسیدی بودن ادرار، کریستال ایجاد می‌شود. اسیدی بودن ادرار باعث تشکیل سنگ کلیه هم می‌شود. بعضی غذاها مانند مرکبات یا لبنیات روی سطح PH تاثیر می‌گذارند. مشخص کردن این فاکتور در آزمایش pH ادرار در تشخیص عفونت‌های ادراری مفید است. شاید بپرسید pH ادرار باید چند باشد؟  pH نرمال ادرار بین ۵.۴ تا ۸  تعیین شده است. 

✔ پروتئین( Protein)

پروتئین در حالت عادی نباید در ادرار وجود داشته باشد. پروتئین مثبت در آزمایش ادرار، نشان‌دهنده‌ی بیماری است. وجود پروتئین در ادرار به کلیه مربوط است، وقتی کلیه آسیب ببیند، پروتئین وارد ادرار می‌شود. علامت مهم بیماری کلیوی، پروتئینوری است.

✔ کتون (Ketone)

در حالت عادی کتون نباید در ادرار دیده شود و حضور کتون این را نشان میدهد که بدن به جای مصرف گلوکز از چربی استفاده می‌کند. کتون زمانی تولید می‌شود که گلوکز به عنوان منبع انرژی در دسترس سلولهای بدن نباشد. هنگامی که فرد کربوهیدرات کافی مصرف نکند یا وقتی بدن فرد نتواند به درستی از کربوهیدرات‌ها استفاده کند، کتون تشکیل می‌شود. هنگامی که چربی‌ها در بدن شکسته و در جریان سوخت و ساز مصرف می‌شوند، کتون‌ به وجود می‌آید.

 ✔ خون در ادرار ( Blood )

خون در ادرار، که به آن هماچوری نیز گفته می‌شود، می‌تواند بسیار ناراحت کننده باشد. هماچوری ممکن است نتیجه یک ناهنجاری در دستگاه ادراری باشد. هر خونی که در ادرار پیدا شود به احتمال زیاد با مجاری ادراری مرتبط است. مجاری ادراری سیستمی است که از کلیه‌ها، حالب‌ها، مثانه و مجرای ادرار تشکیل شده است. خون در ادرار می‌تواند نشان دهنده مشکل در اعضای داخلی بدن باشد. بنابراین، هر زمان که خون را در ادرار مشاهده کردید، باید سریعاً به پزشک مراجعه کنید. در صورتی که خون در ادرار دیده شد، باید دنبال ریشه‌ی مشکل باشیم. 

✔ بیلی روبین ( Bilirubin)

 در صورت دفع بیلی‌روبین در ادرار، رنگ ادرار قهوه‌ای می‌شود. بیلی روبین در ادرار افراد سالم وجود ندارد. بیلی روبین ماده زائدی است که توسط کبد از طریق هموگلوبین‌های تجزیه شده، تولید و از طریق جریان ادرار خارج می‌شود. در برخی بیماری‌های کبدی، مانند انسداد صفراوی یا هپاتیت، بیلی روبین اضافی می‌تواند در خون جمع شده و از طریق ادرار دفع شود. وجود بیلی روبین در ادرار شاخص اولیه بیماری کبد است.

✔ نیتریت(Nitrite)

وجود نیتریت در ادرار می‌تواند نشان دهنده‌ی وجود باکتری باشد. معمولاً دستگاه ادرار و ادرار فاقد باکتری و نیتریت هستند. وقتی باکتری‌ها وارد مجاری ادراری می‌شوند، می‌توانند باعث عفونت دستگاه ادراری شوند. نتیجه مثبت آزمایش نیتریت می تواند نشان دهنده UTI باشد.

۳- اجزای مختلف آنالیز ادرار از نظر میکروسکوپی

✔ گلبول قرمز و سفید (RBC, WBC )

گلبول‌های خونی در حالت عادی در ادرار مشاهده نمی‌شوند. وجود گلبول قرمز نشان دهنده وجود خون در ادرار است. وجود  گلبول سفید معمولاً نشان دهنده عفونت ادراری است. WBC یا گلبول‌های سفید موقع عفونت ادراری و تومور مثانه در ادرار افزایش پیدا می‌کنند. وجود گلبول سفید علامت عفونت یا التهاب در کلیه ها یا هر جای دیگر در امتداد دستگاه ادراری شما است. میزان نرمال WBC در آزمایش ادرار معمولا کمتر از عدد ۵ است و اگر مقدار آن از این عدد بیشتر باشد، می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات بیان شده باشد.

✔ کریستال (Crystals)

کریستال از طریق شکل، رنگ و pH ادرار مشخص می‌شود. در ادرار افراد سالم فقط مقدار بسیار کمی کریستال وجود دارد. اگر کریستال‌ در ادرار زیاد باشد، سنگ کلیه بوجود می‌آید. سنگ کلیه، عفونت‌های ادراری و مصرف بعضی از داروها باعث تشکیل کریستال می‌شوند.

شرایط انجام آزمایش :

- ترجیحا اولین ادرار صبحگاهی و ناشتا

- ابتدای ادرار را دور ریخته و از اواسط آن نمونه را جمع آوری کنید

- درب نمونه را محکم ببندید و نمونه را در مکان مشخص شده بگذارید

- قبل از آزمایش کشت ادرار به مدت سه روز از آنتی بیوتیک مصرف نکرده باشید

راهنمای جمع آوری ادرار 24 ساعته :

پیش از انجام آزمایش باید از مصرف مایعات خودداری شود و در صورت داشتن شرایط خاص ( بر حسب مورد اندازه گیری ) باید به پزشک معالج آزمایشگاه اطلاع داده شود.

ظرف تمیز با حجم حداقل دو لیتر مورد نیاز است، نیاز به نگهدارنده بر حسب مورد اندازه گیری است. بهتر است دستورالعمل بر روی ظرف نمونه گیری چسبانده شود.

توصیه های قابل ارائه به بیماران :

نحوه جمع آوری نمونه:

 اولین ادرار صبحگاهی را دور بریزید و بعد از آن به مدت 24 ساعت، در ظرفی که از طرف آزمایشگاه به شما داده میشود، ادرار را جمع آوری کنید .

  آخرین نمونه ادرار را صبح روز بعد بلافاصله بعد از بیدار شدن در ظرف بریزید.

  در مدت جمع آوری ظرف را در جای خنک نگه دارید 

 در صورت وجود مواد نگهدارنده در ظرف ، مستقیما در ظرف آزمایشگاهی ادرار نکنید 

انتقال نمونه:

- در مدت زمان جمع آوری نمونه و در طی انتقال، ظرف نمونه گیری در درجه حرارت 2-8 درجه سانتی گراد( دمای یخچال) نگهداری شود.

- اگر دارو مصرف میکنید حتما در مورد داروهای مصرفی خود قبل از نمونه گیری با آزمایشگته مشورت کنید.